10 СНЕЖНЯ – МІЖНАРОДНЫ ДЗЕНЬ ПРАВОЎ ЧАЛАВЕКА
“Усе людзі нараджаюцца свабоднымі і роўнымі ў сваёй годнасці і правах. Яны надзелены розумам і сумленнем і павінны ставіцца адзін да аднаго ў духу брацтва” – так пачынаецца артыкул 1 Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека.
УСЕАГУЛЬНАЯ ДЭКЛАРАЦЫЯ ПРАВОЎ ЧАЛАВЕКА была абвешчана і зацвержана Генеральнай Асамблеяй Арганізацыі Аб’яднаных Нацый 10 СНЕЖНЯ 1948 ГОДА.
9 СНЕЖНЯ 1998 ГОДА Генеральная Асамблея Арганізацыі Аб’яднаных Нацый зацвердзіла Дэкларацыю аб праве і абавязку адрозных асоб, груп і органаў грамадства заахвочваць і абараняць правы чалавека і асноўныя свабоды. Генеральная Асамблея прапанавала ўрадам дзяржаў – членаў ААН “актывізаваць іх намаганні па распаўсюджванні Дэкларацыі і садзейнічанні яе ўсеагульнай павазе і разуменню”.
Беларусь з’яўляецца адной з краінаў-заснавальніц і членам ААН.
Дык што такое правы чалавека і ягоныя свабоды? Чым розняцца права ад свабоды?
Існуе Еўрапейская канвенцыя ў ахове правоў чалавека і асноўных свабодаў.
Калі я, як грамадзянін, маю нейкае права, гэта азначае, што ўсе тыя, ў чыіх руках улада – прэзідэнт, прэм’ер, “губернатар”, “мэр”, іншыя дзяржаўныя чыноўнікі – ўсе яны маюць абавязак нешта канкрэтна для мяне зрабіць. Маё (грамадзяніна) права – гэта іхны абавязак зрабіць нешта для мяне (грамадзяніна). Калі я хачу паслаць сваё дзіця ў школу з тою моваю навучання, што мне патрэбная: беларускаю, рускаю ці ангельскую. То гэтая школа павінна быць блізка ад майго дому. Калі гэтае школы ня будзе, асобны чалавек павінен мець пад рукой працэдуру, якая змусіць прэзідэнта ці прэм’ера, любога ўладнага чыноўніка дзейнічаць так, каб гэтая школа з’явілася. Калі гэткага права ня будзе, я (грамадзянін) павінен мець магчымасць дзейнічаць так, каб улада альбо пайшла ў адстаўку, альбо стварыла належныя умовы навучання майго дзіцяці.
Свбоды чалавека – свабода слова, сумлення, веравызвання, месца жыхарства, ад’ездаў за мяжу азначае, што ўладам забаронена ўмешвацца ў пэўныя галіны майго жыцця. Існуе зона бяспекі вакол мяне, куды ўладам уступ забаронены. Іх ня павінна цікавіць тое, што я думаю, якія меркаванні выказваю – гэта мая свабода слова. Ўлады не павінны ўмешвацца ў тое, у якога Бога я веру, ці ня веру. Гэта маё жыццё. У маю асабістую сфэру свабоды ўлада не павінна саваць свае лапы і цікавіцца. Мае правы – гэта абавязакі ўлады перада мною, а мае свабоды – гэта шлягбаўмы перад уладаю, што хоча ўмяшацца ў пэўныя абшары майго жыцця.
Правы і свабоды чалавека можа раскласці на дзьве групы: матэрыяльныя – свабода слова, права на працу і інш. і працэдурныя – што дазваляюць прымусіць уладу трымацца маіх правоў і свабодаў. Без гэтае групы няма што казаць пра правы чалавека, бо яны ж тады будуць проста паперкаю без аніякага значэння. Калі няма эфэктыўных працэдураў, якімі можа карыстацца кожны звычайны чалавек у абароне сваіх правоў і свабодаў, калі ўлада пачынае іх парушаць, дык тады чалавек – проста раб.
Грамадзянін не павінен упрошваць дзяржаўнага чыноўніка вырашыць яго праблему і не павінен крычаць, пужаць чыноўніка, калі ён гэтага ня зробіць. Тое і другое прыніжае, парушае годнасць грамадзяніна, а яна – сутнасць правоў.
Для выканання працэдурных правоў грамадзян існуе інструмент: уся судовая сістэма, пракурорскі нагляд за выкананнем законаў, праваабаронцы і простая адказнасць прэзідэнтаў ды іншых уладных чыноўнікаў за парушэнне правоў чалавека. Калі дзяржаўны чыноўнік парушыць мае правы, ён павінен сплаціць мне кампэнсацыю з уласнае кішэні. Калі дзяржаўны чыноўнік для мяне ня зробіць, або міністар, ці прэзідэнт у сваім дэкрэце забараняе гэта рабіць, я магу дастаць з кішэні Асноўны закон і сказаць, што мяне не цікавяць ні міністар, ні прэзідэнт, бо Кастытуцыя – вось асноўны закон у маёй дзяржаве. Калі Канстытуцыя мне гэта гарантуе, таму, спадары чыноўнікі, не парушайце Канстытуцыю і дзейнічайце як у ёй сказана.
Трэба, каб людзі ведалі свае правы і навучыліся імі карыстацца. Беларусь – так напісана ў Канстытуцыі – прававая дзяржава, а ў гэтай дзяржаве ўлада ня можа паводзіць сябе як захоча. Улада – занатавана ў Канстытуцыі Беларусі – можа рабіць толькі тое, што ёй дазволена правам. А грамадзянін можа рабіць усё, што правам не забаронена.
Уладзімір ЦЕЛЯПУН,
Праваабаронца, г. Мазыр
|