27 ліпеня 1990 года Вярхоўны Савет БССР прыняў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце. З 1991 па 1996 гады галоўнае нацыянальнае сьвята Беларусі — Дзень незалежнасьці — адзначалася 27 ліпеня.

  Ужо больш за дзесяць гадоў Беларусь святкуе свой Дзень незалежнасці 3 ліпеня. Але гэтую дату шмат хто лічыць ненатуральнай. Дата вызвалення Мінска ад фашыстаў мае дачыненне толькі да незалежнасці ад нацысцкага панавання. Сённяшняя ўлада скарыстала «чырвоны дзень календара» з недалёкага мінулага ў палітычных мэтах, перапісаўшы незалежніцкую гісторыю краіны пад свае ідэалагічныя каноны. Нагадаем, што да 1996 года Дзень незалежнасці Беларусі святкаваўся 27 ліпеня. Менавіта ў гэты дзень у 1990 годзе Вярхоўны Савет прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце.

25 жніўня 1991 года Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце атрымала статус канстытуцыйнага закона, на падставе якога былі унесены зьмены і дапаўненьні ў Канстытуцыю БССР 1978 года.

Новая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 сакавіка 1994 года. Па выніках рэспубліканскага рэфэрэндуму 14 мая 1995 года рускай мове быў нададзены статус другой дзяржаўнай мовы, герб і сьцяг Беларусі — зьменены.

З 1991 па 1996 гады галоўнае нацыянальнае сьвята Беларусі — Дзень незалежнасьці — адзначалася 27 ліпеня і было прымеркавана да даты прыняцьця Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце. Пасьля прыходу да улады Аляксандра Лукашэнкі ў выніку рэфэрэндуму 1996 года было прынята рашэньне аб сьвяткаваньні Дня Рэспублікі (Дня незалежнасьці) 3 ліпеня, у дзень вызваленьня Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Дынаміка адказаў на пытаньне “Вы асабіста выйгралі ці прайгралі ад таго, што Беларусь стала незалежнай дзяржавай?”, %

Варыянт адказу	10'06	10'07	03'08	12'08
Выйграў (-ла)	49.8	38.1	43.1	39.9
Прайграў(-ла)	15.6	29.4	25.8	19.4
Цяжка адказаць/Няма адказу	34.6	32.5	31.1	40.7

Крыніца: http://www.iiseps.org/12-08-09.html

Круглы стол: “Прыняцьце Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце: Як гэта было”




На думку Станіслава Шушкевіча, які ў момант прыняцьця Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце займаў пасаду першага намесьніка старшыні Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, калі б увесь гэты час у Беларусі дзейнічала Канстытуцыя 1994 года, "беларусы жылі б зусім інакш". "На жаль, яе зьмянілі ў бок вяртаньня савецкіх парадкаў. Сёньня ў Беларусі чалавек не адчувае сябе паўнавартасна ў грамадзтве. Нам цяжка выйсьці на вуліцу з пратэстам, мы абмежаваны ў атрыманьні праўдзівай інфармацыі. Фактычна, зьмяняючы Канстытуцыю, мы страцілі свабоду", — лічыць палітык.



Калі бы сёньня праходзіў рэфэрэндум пра аб’яднаньне Беларусі і Расеі, як бы Вы прагаласавалі?

Калі бы зараз ў Беларусі праводзіўся рэфэрэндум з пытаньнем, ці ўступаць Беларусі ў Эўрапейскі зьвяз, які быў бы Ваш выбар?

Калі б прыйшлося выбіраць паміж аб’яднаньне з Расеяй і ўступленьнем ў Эўразьвяз, што б Вы выбралі?

Апытаньне зарэгістраванага ў Літве Незалежнага інстытуту сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледваньняў. Апытана 1515 чалавек. Дадзеныя за чэрвень 2009.

---

З нагоды чарговай гадавіны гэтай гістарычнай падзеі ў офісе інфармацыйнай кампаніі БелаПАН прайшоў «круглы стол», на які былі запрошаны непасрэдныя ўдзельнікі тых падзей — дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР 12-го склікання Мечыслаў Грыб, Сяргей Папкоў і Станіслаў Шушкевіч.

Сёння шырока распаўсюджана меркаванне, што галоўную ролю ў тым, што Дэкларацыя аб суверэнітэце была прынятая, адыграў Беларускі Народны Фронт і яго фракцыя ў Вярхоўным Савеце.

Расказвае намеснік старшыні КХП-БНФ Сяргей Папкоў: Я хачу ўзгадаць некалькі месяцаў з пачатку сесіі. Гэта была яшчэ Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. Яшчэ кіравала КПБ. Большасць дэпутатаў былі падкантрольныя ЦК КПБ. Але была і группа, якая не залежала ад улады — трыццаць чалавек ад Беларускага Народнага фронту плюс яшчэ каля шасцідзесяці чалавек, якія самастойна, без усялякіх пратэкцый выбраліся ў Вярхоўны Савет і сталі там генератарамі новых ідэяў. І гэта было вельмі трывожна і нечакана для камуністычнай партыі, для тых звыклых наменклатурных колаў.

З самага пачатку Народны Фронт, яшчэ калі вылучаліся кандыдаты ў дэпутаты, пачаў ставіць пытанне аб незалежнасці Рэспублікі Беларусь. 30 чэрвеня — 1 ліпеня 1990 года адбылася канферэнцыя Беларускага Народнага Фронту, на якой быў прыняты праект дэкларацыі аб суверэнітэце Беларусі. І сітуацыя была такой, што калі ўжо з Масквы далі адмашку, што трэба дэкларацыю прымаць, то акрамя таго, што быў распрацаваны намі вось гэта праект декларацыі, больш ніхто ніякіх распрацовак не меў. І мы гэтым скарысталіся. Мы ставілі сваю дэкларацыю на галасаванне, але яна не прайшла, таму што такая была каманда. І тады мы прынялі максімальныя захады, каб хоць гэтая дэкларацыя стала асновай для далейшай распрацоўкі. Мы яе аддалі ў камісію па эканоміцы і суверэнітэту, якую ўзначальваў Леанід Козік, і мы актыўна ўдзельнічалі ў распрацоўцы праекта. Два дні, 26-27 ліпеня, ішла праца над дэкларацыяй. Калі паглядзець стэнаграмы, то, канешне, найбольш актыўна ўдзельнічала як раз дэмакратычная частка дэпутатаў на чале з апазіцыяй Беларускага Народнага Фронту пры моцным супраціўленні камуністычных і вецеранскіх дэпутатаў, якія псіхалагічна не маглі ўявіць, як яны будуць жыць без Масквы. Большае змаганне ішло за тое, каб не ўключаць пытанне аб’яднання з Расіяй, каб выключыць пытанне саюзнай дамовы.

Перад самым галасаваннем была дэпутацкая камісія, якая ўдзельнічала ў перамовах па новаму саюзнаму дагавору. І вось выступае Заблоцкі і расказвае, што ў гэтай дамове Масква за сабой пакідае: войскі за сабой пакідае, транспарт увесь за сабой пакідае, фактычна ўсю прамысловасць буйную за сабой пакідае і межы за сабой пакідае. І калі ён усё гэта пералічыў, то дэпутаты адкрылі рот — аказалася, што суверэнітэт будзе толькі на паперы.

Старшыня Беларускай сацыял-дэмакратычнай Грамады, а ў ліпені 1990-га — першы намеснік старшыні Вярхоўнага Савету Станіслаў Шушкевіч з версіяй Сяргей Папкова не пагадзіўся і выклаў сваю.

Шушкевіч: Першае. У нас звычайна адбываецца лагізацыя падзей. Праходзіць дзесяць-пятнаццаць гадоў, і ўсе, хто апавядае пра папярэднія справы, гавораць, што яны самыя разумныя, самыя энергічныя, усё ўкаранілі, а калі не верыце — паглядзіце стэнаграму, якой, дарэчы, няма. Давайце з гэтым скончым.

Ініцыятыву аб прыняцці дэкларацыі аб суверэнітэце праявіў ЦК Кампартыі Беларусі і прадставіў праект дэкларацыі з 38 артыкулаў. І прынёс яго Дземянцей, і ад імя ЦК Кампартыі Беларусі яго прапанаваў.

БНФ перад гэтым, сапраўды, гаварыў аб суверэнітэце, прадстаўляў свой праект. Але ж ёсць пэўная працэдура — разглядаць, пасля ў камісію, пасля далей. Гэтую працэдуру вы не выканалі, бо лічылі сябе самымі разумнымі. А тут ЦК КПБ уклініў свой варыянт. Чаму? Справа ў тым, што падобную дэкларацыю прыняла Расійская Федэрацыя і іншыя рэспублікі, і ў Маскве былі пэўныя апасенні, што тут могуць прыняць такую дэкларацыю, што будзе зусім дрэнна. Таму ЦК Кампартыі Беларусі прапанавала такую рабалепскую, вернападанніцкую дэкларацыю.

Камісія складалася з дзвюх груп. Адна адпрацоўвала палітычныя аспекты — першыя пяць артыкулаў дэкларацыі, і была яшчэ група, якая працавала над астатнімі пытаннямі. Пасля іх зводзілі. Я ўзначальваў першую. Але любы разумны чалавек у той момант разумеў, што сказаць, што мы канчаем з Саюзам — гэта было замазабойства, і ніхто гэтае пытанне не ўздымаў — у мяккай форме паставілі. І ў такім выглядзе гэтую дэкларацыю фактычна прынялі без асаблівых складанасцяў і сканфлікатаванасцяў. Таму што яна папярэдне была фактычна ўзгоднена з усімі, якія і «за» і «супраць», але ўсе разумелі, што прыняць трэба. І раз ужо ЦК Кампартыі Беларусі пытанне падняў, то трэба прыняць лагодную дэкларацыю, і такую яе і прынялі.

Папкоў: Перад галасаваннем па праекту дэкларацыі фракцыя Беларускага Народнага Фронту ў знак пратэсту пакінула залу паседжанняў і ў галасаванні ўдзелу не прымала. Але мы засталіся ў будынку і сачылі за галасаваннем па тэлевізары.

Шушкевіч: Гэты паступак Беларускага Народнага Фронту, шчыра кажучы, мне не спадабаўся, таму што добрая дэкларацыя атрымалась, і яе прыняць было вельмі важна. А яны вырашылі, што тарпедзіруюць галасаванне, што потым будзе лепшы варыянт праекту, і выйшлі… Але не выйшла. І ніякая гэта не планавая задумка была. У вас быў гарачы пратэст, вы пратэставалі, а яе прынялі без вас. А сёння вы на кожным павароце гаворыце, што гэта ваша найвялікшая заслуга. Давайце будзем праўдзівымі.

Мечыслаў Грыб: Я не хачу адмаўляць, што ў прыняцці дэкларацыі аб незалежнасці была малая роля фракцыі Беларускага Народнага Фронту. Зразумела, была. Я думаю, што Станіслаў Станіслававіч пагодзіцца з тым, што такое імкненне ў іх было. Але іншае пытанне, як гэта рабілася. І тое, што распавёў Станіслаў Станіслававіч, як гэтае адбывалася, мае поўную рацыю. На самой справе гэта было так. Па-другое, я хацеў бы Сяргею Пятровічу таксама сказаць, што ня толькі 30 чалавек прадстаўнікоў БНФ былі абраны ў Вярхоўны Савет 12-га склікання БССР свабодна, без узгаднення з мясцовымі партыйнымі органамі. Многа было такіх, большасць была такая. І шмат хто нават былі сябрамі Камуністычнай партыі, але абіраліся самастойна і не заўсёды падтрымлівалі тыя рашэнні, якія прапанаваў ЦК.

Папкоў: Я не супраць таго, што і астатнімі дэпутатамі быў унесены ўклад. Я кажу пра іншае, што Беларускі Народны Фронт паслядоўна, яшчэ да пачатку работы сесіі ўжо рыхтаваў гэтые пытанне пра незалежнасць. Мы працавалі лагічна ў гэтым рэчышчы.

Але ці можна было казаць пасля таго, як дэкларацыя была прынята, што Беларусь атрымала суверэнітэт і стала незалежнай краінай? Час быў вельмі няпросты. Вялікая савецкая краіна дажывала апошнія месяцы, але Масква ўсё ж імкнулася неяк перафарматаваць гэтыя саюзныя адносіны, захаваць для сябе кріуючую ролю. Дарэчы, у пункце 11 Дэкларацыі аб суверэнітэце было запісана, што «Рэспубліка Беларусь прапануе неадкладна пачаць распрацоўку Дамовы аб саюзе суверэнных сацыялістычных рэспублік». Разам з тым, дэкларацыя фактычна давала краіне магчымасць пазбегнуць усялякай залежнасці ад Масквы і скарыстацца ў будаванні незалежнай Беларусі існуючымі ўжо інстытутамі і механізмамі.

Адным з галоўных пытанняў было пытанне надання дэкларацыі статуса канстытуцыйнага акта, бо Беларусь працягвала жыць па Канстытуцыі БССР 1978 года, якая шмат у чым супярэчыла дэкларацыі. Патрэбна была абсалютна новая заканадаўчая база.

Грыб: Мы павінны былі стварыць сваё заканадаўства. Мы не маглі ўжо жыць па саюзнаму заканадаўству, фактычна якога не было. А ўсе дзеянні, якія праходзяць у той ці іншай дзяржаве, яны павінны быць адрэгуляваны сваім заканадаўствам. У нас быў шэраг нікарункаў, якія нічым не рэгуляваліся. І гэта вялікая праца, гэта праца не аднаго і не двух дзён. Яшчэ сёння гэта ўсё да канца не вырашана. І мы павінны былі надаць канстытуцыйны характар гэтай дэкларацыі, каб яна была вышэй іншых законаў.

Шушкевіч: Узнік шэраг супярэчнасцяў… Такая была блытаніна, што невядома было, чым кіравацца.

Грыб: Суды так трактуюць, пракуроры так, а крымінальны кодэкс застаецца старым. І усё гэта трэба перарабляць. І наданне канстытуцыйнага статусу гэтай дэкларацыі быў неабходны і вельмі адказны крок.

Я вам скажу як юрыст, як дэпутат: нам трэба было ствараць новую заканадаўчую базу, аснову. Заканадаўчая база будзе стварацца увесь час, таму што жыццё ідзе наперад, а закон ідзе за жыццём, закон не можа апярэдзіць жыццё на ўвесь час, нават Канстытуцыя, жыццё апярэджвае ўсе акты, і гэты працэс бясконцы, ён і будзе так ісці. Але ў той час гэта была нейкая процьма працы, мы нават не ведалі, з чаго пачынаць, за што брацца. Межы трэба, войска трэба. У нас жа на тэрыторыі знаходзілася Беларуская ваенная акруга. Яна налічвала недзе 210-230 тысяч чалавек. Мы павінны былі гэта скараціць, мы павінны былі зрабіць сваё войска. А зрабіць гэта без заканадаўства немагчыма. Патрэбны законы, законы і яшчэ раз законы.

І вось калі мы, дэпутаты, прынялі дэкларацыю, то стала ясна, што яна, калі не будзе мець канстытуцыйнай значнасці, не можа быць сур’ёзнай падставай для распрацоўкі новых законаў. Мы не можам пры распрацоўцы закона спаслацца на гэтую дэкларацыю, бо яна не мае канстытуцыйнай значнасці. Тады трэба было гэтае пытанне вырашыць. Яго вырашылі, і мы знялі гэтыя прыпоны, якія былі, і пайшлі далей распрацоўваць усе гэтыя законы.

25 жніўня 1991 года Декларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце атрымала статус канстытуцыйнага закона, на падставе якога былі ўнесены змены і дапаўненні ў Канстытуцыю 1978 года. Новая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь была прынята 15 сакавіка 1994 года.

Шушкевіч: Калі Фронт прапанаваў прыняць закон аб наданні канстытуцыйнага статуса дэкларацыі, я быў перакананы ўнутрана, што гэта не прымуць. Таму што я ведаў, хто што гаварыў, калі мы рыхтавалі гэтую дэкларацыю. Я быў перакананы, што паставяць на галасаванне, але ж не прымуць. Але справа ў тым, што тады было пачуццё страху ў камуністаў, вось тут ужо нагналі на іх гэты страх. Для мяне гэта была поўная нечаканасць, калі дэкларацыі аб суверэнітэце надалі статус канстытуцыйнага закона.

Грыб: Працы было шмат, працавалі ўсе. У Вярхоўным Савеце 12-га склікання ўсе дэпутаты працавалі па камісіях па розных накірунках. Была камісія па заканадаўству, якую ўзначальваў ужо пакойны Дзмітрый Булахаў — вельмі адукаваны юрыст. І ўсё трэба было рабіць праз камісіі. Зразумела, кожны дэпутат меў права ўносіць свае прапановы, прымаць удзел у працы любой камісіі, гэта не забаранялася. Наадварот, заахвочвалася. Але ўсё павінна было ісці праз камісію. І мы працавалі, мы стварылі заканадаўчую базу.

  Поўны тэкст з "круглага стала" тут http://naviny.by/rubrics/politic/2009/07/27/ic_articles_112_163745/